ناباروری ثانویه، مشکلی که بسیاری از زوج‌ها با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به ناتوانی در باردار شدن پس از داشتن یک یا چند فرزند گفته می‌شود. والدینی که قبلاً بدون مشکل صاحب فرزند شده‌اند، ممکن است با نازایی ثانویه مواجه شوند و ندانند چرا بارداری دوباره برایشان دشوار شده است.
این مسئله نه‌تنها از نظر جسمی، بلکه از نظر روحی و روانی نیز چالش‌های زیادی ایجاد می‌کند. آگاهی از علل و روش‌های درمانی می‌تواند به زوج‌ها در مدیریت این وضعیت کمک کند و امید را در دلشان زنده نگه دارد.
ناباروری ثانویه چیست؟
ناباروری ثانویه به ناتوانی یک زوج در باردار شدن پس از داشتن حداقل یک فرزند گفته می‌شود، بدون اینکه در این مدت از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده کرده باشند. برخلاف ناباروری اولیه، که از ابتدا فرد قادر به باردار شدن نیست، در ناباروری ثانویه فرد یا زوج قبلاً تجربه بارداری و زایمان موفق داشته‌اند اما اکنون با مشکل مواجه شده‌اند. تشخیص و درمان ناباروری ثانویه نیاز به بررسی‌های دقیق توسط بهترین دکتر نازایی دارد و در بسیاری از موارد، با روش‌های درمانی مناسب، امکان بارداری مجدد فراهم می‌شود.
علت ناباروری ثانویه
می‌شوند. در ادامه به مهم‌ترین علل این مشکل اشاره می‌کنیم:
۱. افزایش سن
بالا رفتن سن، به‌ویژه در زنان، می‌تواند بر کیفیت و تعداد تخمک‌ها تأثیر بگذارد. پس از ۳۵ سالگی، احتمال بارداری کاهش می‌یابد و خطر مشکلات کروموزومی بیشتر می‌شود. در مردان نیز افزایش سن می‌تواند باعث کاهش کیفیت اسپرم شود.
۲. اختلالات تخمک‌گذاری
بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یا مشکلات تیروئیدی می‌توانند تخمک‌گذاری را دچار اختلال کرده و شانس بارداری را کاهش دهند.
۳. مشکلات رحمی و لوله‌های فالوپ
عواملی مانند چسبندگی‌های رحمی، فیبروم‌ها، یا انسداد لوله‌های فالوپ می‌توانند مانع از رسیدن تخمک به رحم یا لانه‌گزینی صحیح آن شوند.
۴. کاهش کیفیت یا تعداد اسپرم
در مردان، عواملی مانند واریکوسل، عفونت‌های تناسلی، تغییرات هورمونی یا مصرف برخی داروها می‌توانند بر کیفیت و حرکت اسپرم تأثیر بگذارند.
۵. مشکلات ایمنی و التهابی
برخی بیماری‌های خودایمنی یا عفونت‌های مزمن می‌توانند باعث التهاب در اندام‌های تناسلی شوند و از بارداری جلوگیری کنند.
۶. چاقی یا کاهش شدید وزن
اضافه‌وزن و لاغری بیش از حد می‌توانند تعادل هورمونی بدن را برهم بزنند و تخمک‌گذاری یا کیفیت اسپرم را تحت تأثیر قرار دهند.
۷. استرس و سبک زندگی ناسالم
عواملی مانند مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر، تغذیه نامناسب و استرس شدید می‌توانند هورمون‌های تولیدمثلی را مختل کرده و شانس بارداری را کاهش دهند.
علائم ناباروری ثانویه
علائم نازایی ثانویه معمولاً زمانی مشخص می‌شوند که زوجین بعد از یک بارداری موفق، برای مدت طولانی (حداقل یک سال در افراد زیر ۳۵ سال و شش ماه در افراد بالای ۳۵ سال) بدون استفاده از روش‌های پیشگیری قادر به باردار شدن نباشند. این مشکل می‌تواند با علائم مختلفی همراه باشد که نشان‌دهنده وجود یک اختلال در سیستم تولیدمثل است. مهم‌ترین علائم ناباروری ثانویه غبارتند از:
- نامنظمی قاعدگی یا قطع شدن پریود
- درد شدید قاعدگی یا خونریزی غیرطبیعی
- ترشحات غیرطبیعی واژن
- درد در ناحیه لگن یا شکم
- کاهش میل جنسی
- افزایش یا کاهش شدید وزن
- علائم هورمونی در زنان (مانند رشد موهای زائد یا آکنه شدید)
- مشکلات نعوظ یا کاهش کیفیت اسپرم در مردان
آیا ناباروری ثانویه شایع است؟
تحقیقات نشان می‌دهد که تقریباً ۱۰ تا ۲۰ درصد از زوج‌هایی که قصد بارداری مجدد دارند، دچار ناباروری ثانویه می‌شوند. این مشکل می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله افزایش سن، تغییرات هورمونی، بیماری‌های زمینه‌ای، مشکلات تخمدانی یا کاهش کیفیت اسپرم ایجاد شود.
علاوه بر این، عوامل محیطی و سبک زندگی، مانند استرس شدید، چاقی، مصرف سیگار و تغذیه نامناسب نیز می‌توانند تأثیر بسزایی در بروز این مشکل داشته باشند. بسیاری از زوج‌ها تصور می‌کنند که چون یک بار تجربه بارداری موفق داشته‌اند، احتمال ناباروری برای آنها کم است؛ درحالی‌که این مشکل می‌تواند در هر سنی و برای هر زوجی رخ دهد.
چه روش‌هایی برای درمان ناباروری ثانویه وجود دارد؟
درمان ناباروری ثانویه به علت اصلی آن بستگی دارد و معمولاً با بررسی‌های پزشکی مانند آزمایش‌های هورمونی، سونوگرافی و آنالیز اسپرم آغاز می‌شود. درصورتی‌که مشکل از اختلالات هورمونی باشد، داروهایی مانند کلومیفن سیترات یا لتروزول برای تحریک تخمک‌گذاری تجویز می‌شوند.
در مواردی که لوله‌های رحمی مسدود شده باشند یا مشکلات ساختاری در رحم وجود داشته باشد، ممکن است نیاز به جراحی باشد. اگر کیفیت یا تعداد اسپرم در مردان کاهش یافته باشد، تغییر سبک زندگی، مصرف داروهای تقویت‌کننده اسپرم یا روش‌هایی مانند درمان نازایی با ای وی اف یا تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI) می‌تواند به بارداری کمک کند.
در برخی موارد، تغییر رژیم غذایی، کاهش وزن، ورزش و کنترل استرس نیز می‌توانند شانس بارداری را افزایش دهند. مهم‌ترین نکته این است که هرچه تشخیص و درمان زودتر انجام شود، احتمال موفقیت بیشتر خواهد بود.
سخن آخر
ناباروری ثانویه می‌تواند چالش‌های جسمی و روحی زیادی برای زوجین ایجاد کند، اما آگاهی از این مشکل و دلایل آن می‌تواند در مدیریت بهتر وضعیت نقش مهمی داشته باشد. شناخت عوامل موثر بر نازایی ثانویه، مراجعه زودهنگام به پزشک و به کارگیری روش‌های درمانی مناسب، شانس بارداری مجدد را افزایش می‌دهد. همچنین، آگاهی‌بخشی در این زمینه می‌تواند به کاهش اضطراب، جلوگیری از خودسرزنشی و تقویت حمایت عاطفی میان زوجین کمک کند، چراکه پذیرش و درک شرایط اولین گام برای یافتن راه‌حل مناسب است.