هیسترکتومی، به عنوان یکی از رایج‌ترین جراحی‌های زنان، به دلایل مختلفی میشود. این جراحی که به معنای برداشتن کامل یا جزئی رحم است، می‌تواند زندگی فرد را از جنبه‌های مختلف تحت تاثیر قرار دهد، از تغییرات هورمونی گرفته تا تاثیرات روانی و باروری. اما آیا هیسترکتومی همیشه ضروری است؟ این جراحی چه مزایایی دارد و چگونه می‌توان برای آن آماده شد؟ در این مقاله به تمامی این سوالات پاسخ می‌دهیم.
هیسترکتومی چیست؟
هیسترکتومی یک عمل جراحی برای برداشتن رحم است که بسته به شرایط بیمار می‌تواند به شکل کامل یا جزئی انجام شود. در هیسترکتومی کامل، رحم و دهانه رحم برداشته می‌شوند، در حالی که در نوع جزئی، دهانه رحم حفظ شده و فقط رحم خارج میشود.
این جراحی معمولاً برای درمان مشکلات مختلفی انجام میشود. گاهی همراه با هیسترکتومی، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ نیز برداشته می‌شوند که می‌تواند تأثیرات هورمونی قابل‌توجهی داشته باشد. تصمیم به انجام این جراحی باید با در نظر گرفتن مزایا، عوارض و گزینه‌های درمانی جایگزین گرفته شود.
چه زمانی هیسترکتومی ضروری است؟
هیسترکتومی زمانی همیشه ضروری است که جان بیمار در معرض خطر باشد و هیچ گزینه درمانی دیگری مؤثر نباشد. از جمله این موارد می‌توان به سرطان‌های پیشرفته رحم، دهانه رحم یا تخمدان اشاره کرد که در آنها گسترش بیماری می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. همچنین، خونریزی‌های شدید و کنترل‌ناپذیر که باعث شوک هموراژیک می‌شوند، عفونت‌های گسترده رحم که به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند، و پارگی رحم در برخی موارد اورژانسی زایمان، از دیگر شرایطی هستند که این جراحی اجتناب‌ناپذیر میشود.
مزایای هیسترکتومی
این جراحی مزایای متعددی دارد که بسته به دلیل انجام آن، ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد. در ادامه به مهم‌ترین مزایای هیسترکتومی اشاره می‌کنیم:
- درمان قطعی بیماری‌های رحمی مانند فیبروم و آندومتریوز
- کاهش یا توقف دائمی خونریزی‌های غیرطبیعی و شدید
- رفع درد مزمن لگنی مرتبط با بیماری‌های رحمی
- جلوگیری از گسترش سرطان رحم، دهانه رحم یا تخمدان
- کاهش خطر عفونت‌های مکرر و مشکلات مرتبط با افتادگی رحم
هیسترکتومی در چه مواردی انجام می شود؟
هیسترکتومی در مواردی انجام میشود که درمان‌های دیگر مؤثر نباشند یا شرایط بیمار به گونه‌ای باشد که برداشتن رحم بهترین راه‌حل برای بهبود سلامتی او باشد. برخی از کاربردهای رایج انجام این جراحی عبارت‌اند از:
1. فیبروم‌های رحمی
رشد غیرطبیعی توده‌های عضلانی در رحم که می‌توانند باعث درد شدید، خونریزی زیاد و مشکلات ادراری شوند.
2. خونریزی‌های غیرطبیعی و شدید
در مواردی که خونریزی‌های رحمی کنترل‌ناپذیر باشد و به درمان‌های دارویی یا سایر روش‌های پزشکی پاسخ ندهد.
3. اندومتریوز
رشد غیرطبیعی بافت داخلی رحم در خارج از آن که ممکن است باعث درد شدید و مشکلات باروری شود.
4. افتادگی رحم
زمانی که رحم به دلیل ضعف عضلات کف لگن از جای خود پایین می‌آید و مشکلاتی مانند بی اختیاری ادرار ایجاد می‌کند.
5. سرطان رحم، دهانه رحم یا تخمدان
در برخی موارد، هیسترکتومی برای جلوگیری از گسترش سرطان و درمان آن انجام میشود.
عفونت‌های شدید یا آسیب‌های رحمی
در موارد نادر، عفونت‌های مقاوم به درمان یا آسیب‌های شدید به رحم ممکن است نیاز به برداشتن رحم داشته باشند.
انواع هیسترکتومی کدام‌اند؟
هیسترکتومی بسته به میزان برداشت رحم و سایر اندام‌های مرتبط، به انواع مختلفی تقسیم میشود:
۱. هیسترکتومی کامل (Total Hysterectomy)
در این روش، کل رحم و دهانه رحم برداشته میشود. این نوع جراحی رایج‌ترین روش هیسترکتومی است و معمولاً برای درمان سرطان رحم، فیبروم‌های بزرگ یا خونریزی‌های شدید انجام میشود.
۲. هیسترکتومی جزئی (Subtotal یا Supracervical Hysterectomy)
در این روش، فقط قسمت بالایی رحم برداشته شده و دهانه رحم حفظ میشود. این نوع هیسترکتومی کمتر انجام میشود و معمولاً زمانی توصیه میشود که بیمار بخواهد دهانه رحم خود را حفظ کند.
۳. هیسترکتومی رادیکال (Radical Hysterectomy)
در این روش که معمولاً برای درمان سرطان‌های پیشرفته رحم و دهانه رحم انجام میشود، علاوه بر رحم و دهانه رحم، بخشی از بافت‌های اطراف رحم و گاهی اوقات قسمت بالایی واژن نیز برداشته میشود.
۴. هیسترکتومی همراه با اوفورکتومی (Hysterectomy with Oophorectomy)
در این روش، علاوه بر رحم، یکی یا هر دو تخمدان نیز برداشته می‌شوند. اگر هر دو تخمدان خارج شوند، فرد دچار یائسگی زودرس میشود.
هیسترکتومی چگونه انجام می شود؟
هیسترکتومی به روش‌های مختلفی انجام میشود که بسته به شرایط بیمار و تشخیص پزشک، یکی از آنها انتخاب میشود. هیسترکتومی شکمی رایج‌ترین روش است که طی آن، رحم از طریق یک برش در پایین شکم خارج میشود و معمولاً برای مواردی مانند رحم بزرگ یا چسبندگی‌های شدید به کار می‌رود.
در هیسترکتومی واژینال، رحم از طریق واژن برداشته میشود و هیچ برش خارجی روی شکم ایجاد نمی‌شود، بنابراین دوران نقاهت کوتاه‌تری دارد. هیسترکتومی لاپاراسکوپیک از طریق برش‌های کوچک روی شکم انجام میشود و کم‌تهاجمی‌تر از روش شکمی است، در حالی که در هیسترکتومی رباتیک، جراح با کمک یک سیستم رباتیک، جراحی را با دقت بیشتری انجام می‌دهد. هر یک از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب بهترین گزینه به شرایط بیمار و نظر پزشک بستگی دارد.
بعد از هیسترکتومی چه تغییراتی در بدن ایجاد میشود؟
پس از برداشتن رحم، تغییرات متعددی در بدن ایجاد میشود که به نوع جراحی و شرایط فرد بستگی دارد. یکی از مهم‌ترین تغییرات، قطع دائمی قاعدگی است، زیرا رحم دیگر وجود ندارد. اگر تخمدان‌ها نیز برداشته شوند، سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون کاهش یافته و فرد ممکن است وارد یائسگی زودرس شود که با علائمی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه، تغییرات خلقی و کاهش میل جنسی همراه است.
همچنین، برخی افراد ممکن است دچار خشکی واژن، تغییر در متابولیسم و افزایش وزن شوند. از نظر فیزیکی، بهبود زخم جراحی و تطبیق بدن با تغییرات جدید زمان‌بر است، اما در بسیاری از موارد، علائمی مانند درد شدید قاعدگی یا خونریزی‌های غیرطبیعی که قبل از عمل وجود داشتند، برطرف می‌شوند.
بیشتر بخوانید: بارداری با ذخیره تخمدان پایین
چه نکاتی را قبل و بعد از هیسترکتومی رعایت کنیم؟
جدول زیر یک راهنمای ساده برای رعایت نکات ضروری در مراحل قبل و بعد از هیسترکتومی است تا بهبودی سریعتر و بدون مشکل داشته باشید.
| مرحله | نکات مهم |
| قبل از هیسترکتومی | مشورت با پزشک درباره روش جراحی و عوارض آن |
| انجام آزمایش‌های لازم مانند سونوگرافی و آزمایش خون | |
| قطع مصرف داروهای رقیق‌کننده خون (با مشورت پزشک) | |
| داشتن تغذیه مناسب و پرهیز از سیگار و الکل | |
| برنامه‌ریزی برای دوران نقاهت و کمک گرفتن از اطرافیان | |
| بعد از هیسترکتومی | استراحت کافی و پرهیز از کارهای سنگین و رانندگی |
| مصرف داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک طبق تجویز پزشک | |
| رعایت تغذیه سالم، مصرف فیبر و نوشیدن آب کافی | |
| مراقبت از بخیه‌ها و رعایت بهداشت محل جراحی | |
| مدیریت تغییرات هورمونی در صورت برداشتن تخمدان‌ها | |
| مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم غیرطبیعی مانند خونریزی شدید یا تب |
آیا پس از هیسترکتومی امکان بارداری وجود دارد؟
پس از هیسترکتومی، امکان بارداری به‌طور طبیعی وجود ندارد، زیرا رحم که محل رشد جنین است، برداشته میشود. در صورتی که تخمدان‌ها باقی مانده باشند، تخمک‌گذاری همچنان ادامه خواهد داشت، اما برای بارداری نیاز به رحم وجود دارد. با این حال، برخی از زنان می‌توانند از روش رحم جایگزین استفاده کنند؛ به این صورت که تخمک آنها با اسپرم لقاح داده شده و در رحم فرد دیگری کاشته میشود. در مواردی که تخمدان‌ها نیز برداشته شده باشند، بدن دیگر تخمک تولید نمی‌کند و تنها راه فرزندآوری، استفاده از روش‌هایی مانند تخمک اهدایی و رحم جایگزین خواهد بود.
سخن آخر
هیسترکتومی یک جراحی مهم و در برخی موارد ضروری برای درمان مشکلات جدی زنان است. این جراحی می‌تواند تأثیرات جسمی و روانی متفاوتی بر فرد بگذارد، اما با رعایت مراقبت‌های بعد از عمل و دریافت حمایت‌های پزشکی و عاطفی، امکان بهبودی مناسب فراهم میشود. آگاهی از مزایا، معایب و گزینه‌های جایگزین قبل از تصمیم‌گیری برای انجام این روش ضروری است تا فرد بتواند انتخابی آگاهانه و متناسب با شرایط خود داشته باشد.