ناباروری بدون علت می‌تواند برای زوج‌هایی که مدت‌ها در تلاش برای بارداری هستند، گیج‌کننده و ناامیدکننده باشد. تصور کنید همه آزمایش‌ها و بررسی‌های پزشکی نشان می‌دهند که هیچ مشکلی وجود ندارد، اما بارداری همچنان اتفاق نمی‌افتد!
این وضعیت که در آن دلیل مشخصی برای نازایی یافت نمی‌شود، چالش بزرگی برای پزشکان و زوج‌هاست. اما چه عواملی ممکن است در این مشکل نقش داشته باشند و آیا راهی برای افزایش شانس بارداری وجود دارد؟ در این مطلب به پاسخ این سوالات می‌پردازیم.
منظور از ناباروری بدون علت چیست؟
ناباروری بدون علت یعنی همه چیز ظاهراً طبیعی است، اما بارداری اتفاق نمی‌افتد! پزشکان این اصطلاح را زمانی به کار می‌برند که بعد از آزمایش‌های دقیق، هیچ دلیل مشخصی برای ناباروری پیدا نمی‌شود. در چنین شرایطی:
✅ رحم کاملاً سالم و بدون مشکل است.
✅ تخمک‌گذاری به‌طور منظم انجام می‌شود.
✅ لوله‌های فالوپ باز و بدون انسداد هستند.
✅ تعداد تخمک‌ها مناسب است.
✅ هورمون‌های باروری در سطح طبیعی قرار دارند.
✅ آزمایش اسپرم شریک زندگی نیز نرمال است.
با این حال، اگر بعد از یک سال تلاش (برای افراد زیر ۳۵ سال) یا شش ماه تلاش (برای افراد ۳۵ سال به بالا) بارداری رخ ندهد، بهترین دکتر نازایی ممکن است این تشخیص را مطرح کند.
احتمال ناباروری بدون علت در زوجین چقدر است؟
تعداد زوج‌هایی که با نازایی بدون علت مواجه می‌شوند، دقیقاً مشخص نیست، زیرا معیارهای آزمایش‌های باروری در بین پزشکان و مراکز درمانی متفاوت است. در واقع، آنچه یک متخصص به عنوان آزمایش استاندارد و جامع برای بررسی باروری در نظر می‌گیرد، ممکن است از نظر متخصص دیگری کافی نباشد یا نیاز به بررسی‌های بیشتری داشته باشد.
با این حال، بر اساس برخی منابع، حدود ۱۰٪ از زوج‌هایی که برای بارداری تلاش می‌کنند، پس از انجام آزمایش‌های باروری، هیچ مشکل مشخصی در سیستم تولیدمثل خود ندارند و علت ناباروری آن‌ها نامشخص باقی می‌ماند. از سوی دیگر، برخی مطالعات نشان داده‌اند که میزان ناباروری بدون علت می‌تواند تا ۳۰٪ از کل موارد ناباروری را شامل شود.
این اختلاف آمار نشان می‌دهد که همچنان بسیاری از عوامل ناشناخته در فرآیند باروری تأثیرگذارند و روش‌های فعلی پزشکی ممکن است هنوز قادر به شناسایی تمامی دلایل ناباروری نباشند. به همین دلیل، پزشکان معمولاً پس از رد تمامی علل شناخته‌شده، این تشخیص را مطرح می‌کنند و بسته به شرایط زوج، روش‌های مختلفی را پیشنهاد می‌دهند.
آیا امکان بارداری در زوجینی که تشخیص ناباروری بدون علت را گرفته‌اند، وحود دارد؟
بله، حتی اگر با ناباروری بدون علت مواجه شده‌اید، همچنان امکان بارداری وجود دارد. این تشخیص به این معنا نیست که شانس فرزندآوری از بین رفته است، بلکه تنها نشان می‌دهد که هنوز علت دقیق ناباروری مشخص نشده است. بر اساس مطالعه‌ای که توسط مؤسسه ملی سلامت (NIH) انجام شده، ۹۲٪ از زوج‌هایی که با ناباروری بدون علت مواجه بودند و تحت درمان‌های باروری قرار گرفتند، در نهایت توانستند صاحب فرزند شوند.
این آمار نشان می‌دهد که روش‌های درمانی مانند درمان نازایی با آی یو آی و درمان نازایی با ای وی اف می‌توانند تأثیر بسزایی در افزایش احتمال بارداری داشته باشند. بنابراین، اگرچه ناباروری بدون علت می‌تواند برای زوج‌ها ناامیدکننده باشد، اما با پیگیری روش‌های درمانی مناسب و تحت نظر متخصصان باروری، همچنان احتمال بارداری بسیار بالا خواهد بود.
عوامل موثر بر ناباروری بدون علت چیست؟
ناباروری بدون علت، همان‌طور که از نامش پیداست، هیچ دلیل مشخصی ندارد، یا اگر دلیلی وجود داشته باشد، هنوز روش دقیقی برای اندازه‌گیری یا تشخیص آن در دسترس نیست. با این حال، برخی از عوامل احتمالی که ممکن است در این نوع ناباروری نقش داشته باشند عبارتند از:
۱. وجود یک بیماری زمینه‌ای تشخیص داده‌نشده
هنوز به طور دقیق مشخص نیست که هر بیماری چگونه می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد. پژوهشگران همواره در حال بررسی تأثیر بیماری‌ها بر عملکرد باروری هستند. به عنوان مثال، بیماری سلیاک (حساسیت به گلوتن)، دیابت و اختلالات تیروئیدی ممکن است در ناباروری نقش داشته باشند.
۲. آندومتریوز
حتی موارد خفیف آندومتریوز می‌توانند باعث مشکلات باروری شوند. این بیماری تنها از طریق جراحی قابل تشخیص است و گاهی ممکن است فرد هیچ علائمی نداشته باشد اما همچنان در فرآیند باروری اختلال ایجاد کند.
۳. مشکلات مخاط دهانه رحم
مخاط دهانه رحم به حرکت اسپرم به سمت تخمک کمک می‌کند. اگر این مخاط بیش از حد غلیظ باشد یا ترکیبات خاصی داشته باشد، ممکن است مانع از عبور اسپرم از دهانه رحم و واژن شده و شانس بارداری را کاهش دهد.
۴. کیفیت تخمک
پزشکان می‌توانند تعداد تخمک‌ها را از طریق سونوگرافی (با بررسی فولیکول‌های تخمدان) ارزیابی کنند، اما این روش اطلاعاتی درباره کیفیت تخمک‌ها ارائه نمی‌دهد. برخی آزمایش‌های خون و سونوگرافی می‌توانند سرنخ‌هایی درباره کیفیت تخمک ارائه کنند، اما تشخیص قطعی در این زمینه همچنان دشوار است.
۵. کیفیت اسپرم
آزمایش تجزیه و تحلیل اسپرم می‌تواند بسیاری از مشکلات مربوط به اسپرم را شناسایی کند، اما همچنان ممکن است برخی اختلالات نامشخص در اسپرم وجود داشته باشند که در آزمایش‌های رایج قابل تشخیص نیستند.
۶. مشکلات لایه داخلی رحم (اندومتر)
لایه داخلی رحم (آندومتر) محلی است که جنین در آن لانه‌گزینی کرده و رشد می‌کند. اگر این لایه به درستی ضخیم نشود یا آمادگی لازم برای پذیرش تخمک بارور را نداشته باشد (نقص فاز لوتئال)، حتی اگر تخمک بارور شود، قادر به کاشت در رحم نخواهد بود و بارداری رخ نخواهد داد.
۷. زمان‌بندی نامناسب رابطه جنسی
گاهی مشکل اصلی، عدم تطابق زمان‌بندی رابطه جنسی با تخمک‌گذاری است. اگر نزدیکی در زمان مناسب انجام نشود، احتمال بارداری کاهش پیدا می‌کند.
۸. دلایل ناشناخته و سختی در تشخیص
در برخی موارد، هیچ علت مشخصی برای ناباروری یافت نمی‌شود یا مشکل آنقدر جزئی و پیچیده است که نمی‌توان آن را با روش‌های معمول تشخیص داد. از آنجایی که بارداری یک فرآیند پیچیده است و عوامل زیادی در آن تأثیر دارند، بسیاری از اختلالات ممکن است هنوز ناشناخته باقی بمانند. خوشبختانه، تحقیقات جدید به طور مداوم در حال کشف روش‌های نوین برای تشخیص و درمان مشکلات باروری هستند.
چگونه ناباروری بدون علت تشخیص داده می‌شود؟
هیچ آزمایش واحدی وجود ندارد که بتواند تمام ناهنجاری‌های مربوط به ناباروری را تشخیص دهد. علاوه بر این، روش‌های آزمایش همیشه ۱۰۰٪ دقیق نیستند و ممکن است مشکلات خفیف را شناسایی نکنند. انجمن آمریکایی پزشکی تولیدمثل (ASRM) توصیه می‌کند که آزمایش‌های باروری شامل موارد زیر باشد:
- بررسی کامل سوابق پزشکی و جنسی فرد
- انجام معاینه فیزیکی
- آزمایش‌های خون برای بررسی سطح هورمون‌ها
- ارزیابی اندام‌های تولیدمثلی مانند تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و رحم که ممکن است شامل سونوگرافی، هیستروسالپنگوگرافی (HSG) یا لاپاراسکوپی باشد
- آزمایش تجزیه و تحلیل مایع منی برای بررسی کیفیت اسپرم
- بررسی ذخیره تخمدانی برای ارزیابی تعداد تخمک‌ها
- بررسی روند تخمک‌گذاری
اگر پزشک متخصص باروری یا متخصص زنان پس از انجام تمام این آزمایش‌ها باز هم نتواند علت ناباروری را پیدا کند، ممکن است تشخیص ناباروری بدون علت را مطرح کند. با این حال، باید توجه داشت که هر پزشک ممکن است رویکرد متفاوتی برای آزمایش‌های باروری داشته باشد. اگر تشخیص ناباروری بدون علت برای شما مطرح شد، گرفتن نظر دوم از یک متخصص دیگر نیز می‌تواند مفید باشد.
چه درمان هایی برای ناباروری بدون علت وجود دارد؟
از آنجایی که پزشکان نمی‌توانند علت مشخصی برای ناباروری پیدا کنند، معمولاً درمان‌ها را بر اساس نتایج آزمایش‌های باروری، تجربه خود با سایر بیماران و شرایط فردی شما پیشنهاد می‌کنند. عواملی مانند میزان تمایل شما برای دریافت درمان‌های تهاجمی‌تر و سن شما نیز در انتخاب روش درمانی نقش دارند.
۱. تکنولوژی‌های کمک‌باروری (ART)
ART شامل روش‌هایی است که در آن بخشی از فرآیند لقاح در آزمایشگاه انجام می‌شود. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- لقاح داخل رحمی (IUI): در این روش، اسپرم پس از شست‌وشو و تغلیظ در آزمایشگاه، مستقیماً در داخل رحم در زمان تخمک‌گذاری تزریق می‌شود.
- لقاح آزمایشگاهی (IVF): در این روش، تخمک و اسپرم (از فرد یا اهداکننده) در آزمایشگاه لقاح داده شده و جنین حاصل به رحم انتقال داده می‌شود.
- تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI): این روش اغلب همراه با IVF انجام می‌شود و در آن یک اسپرم مستقیماً به داخل تخمک تزریق می‌شود تا احتمال لقاح را افزایش دهد، به‌ویژه در مواردی که کیفیت اسپرم ضعیف باشد.
۲. داروهای باروری
داروهای تحریک تخمک‌گذاری به افزایش تولید تخمک کمک می‌کنند و می‌توانند به‌تنهایی یا همراه با روش‌های IUI و IVF استفاده شوند. برخی از رایج‌ترین داروهای باروری شامل موارد زیر هستند:
- گنادوتروپین‌ها: این داروها شامل هورمون‌هایی هستند که تولید تخمک را افزایش داده و برای درمان تعداد کم اسپرم نیز استفاده می‌شوند.
- کلومیفن سیترات (Clomid®): این دارو تخمدان‌ها را تحریک می‌کند تا تخمک بیشتری تولید کنند.
- لتروزول (Femara®): برخی پزشکان از این دارو برای باروری استفاده می‌کنند، اما این مصرف خارج از دستورالعمل رسمی (Off-label use) است.
نکته مهم: مصرف داروهای باروری می‌تواند منجر به تخمک‌گذاری چندگانه شده و احتمال بارداری چندقلویی را افزایش دهد.
۳. تغییرات سبک زندگی
برخی از عوامل سبک زندگی می‌توانند در کاهش باروری نقش داشته باشند. برای افزایش شانس بارداری، می‌توانید:
✅ از سیگار کشیدن، مصرف الکل و مواد مخدر اجتناب کنید.
✅ وزن سالم خود را حفظ کنید.
✅ رژیم غذایی متعادل و مغذی داشته باشید.
✅ روزانه حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید.
✅ مصرف کافئین را کاهش دهید.
✅ استرس را مدیریت کنید، زیرا استرس زیاد می‌تواند بر تخمک‌گذاری و هورمون‌های باروری تأثیر بگذارد.
۴. بهبود زمان‌بندی رابطه جنسی
در هر چرخه قاعدگی یک بازه زمانی کوتاه برای بارداری وجود دارد. پزشک ممکن است به شما کمک کند تا دقیق‌ترین زمان تخمک‌گذاری را شناسایی کنید. این کار می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- اندازه‌گیری دمای پایه بدن (BBT)
- ثبت و نمودار‌سازی چرخه قاعدگی
- استفاده از کیت‌های پیش‌بینی تخمک‌گذاری
۵. صبر و تلاش بیشتر
گاهی پزشک پیشنهاد می‌کند که بیشتر تلاش کنید و صبور باشید. این پیشنهاد ممکن است برای افرادی که رویای بارداری سریع را دارند سخت باشد، اما در برخی موارد مشکل به خودی خود برطرف می‌شود و نیازی به درمان خاصی نیست. اگر احساس می‌کنید که این روش برای شما مناسب نیست یا می‌خواهید روش‌های تهاجمی‌تر را امتحان کنید، مشورت با پزشک دیگر و دریافت نظر دوم همیشه امکان‌پذیر است.
سخن آخر
ناباروری بدون علت می‌تواند چالشی گیج‌کننده و استرس‌زا برای زوج‌ها باشد، اما با پیشرفت‌های پزشکی و روش‌های درمانی متنوع، بسیاری از افراد توانسته‌اند بر این مشکل غلبه کنند. تغییر سبک زندگی، مدیریت استرس، مشاوره با متخصصان و استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF می‌توانند به افزایش شانس بارداری کمک کنند. هرچند که علت مشخصی برای این نوع ناباروری یافت نمی‌شود، اما پیگیری مداوم و داشتن نگرش مثبت می‌تواند مسیر درمان را هموارتر کند.